Одржан: 3 јануари 2004 година.
Извор: "A Better World Is Not a Utopian Dream", Socialist Viewpoint, Portal Cuba.cu
Превод: Здравко Савески, од англиски и шпански јазик
Техничка обработка: Здравко Савески
Онлајн верзија: октомври 2025
Говор на д-р Фидел Кастро Руз, претседател на Република Куба, во театарот „Карл Маркс“ на 3 јануари 2004 година, по повод 45-годишнината од победата на Кубанската револуција.
Драги земјаци, почитувани гости:
Многумина од нас што ја имавме привилегијата да бидеме сведоци на тој возбудлив ден сѐ уште се живи; многу други се починати. Огромното мнозинство од присутните овде беа под десет години, или не беа родени, или беа далеку од тоа да бидат родени на 1 јануари 1959 година.
Нашите цели никогаш не биле да стекнеме индивидуална или колективна слава, почести или признанија. Сепак, оние од нас што денес имаат легитимно право да се нарекуваат кубански револуционери, сепак, се најдовме обврзани да го испишеме она што се покажа како страница без преседан во аналите на историјата. Незадоволни од општествената и политичката ситуација во нашата земја, едноставно бевме решени да ја промениме.
Ова не беше нешто ново за Куба; тоа се имаше случено многупати во текот на речиси еден век. Верувавме во правата на народите, вклучувајќи го и правото на независност и на бунт против тиранијата. Од практикувањето на таквите права во оваа хемисфера – освоена од европските сили со оган и меч, што вклучувало масовни колежи на домородните народи и поробување на милиони Африканци – се појави група независни нации, меѓу кои биле и Соединетите Држави на Северна Америка.
Кога Кубанската револуција ја водеше својата прва битка на 26 јули 1953 година против режим што беше нелегален, корумпиран и крвав, поминаа помалку од осум години од крајот на Втората светска војна, започната од фашизмот во 1939 година, која одзеде животи на повеќе од 50 милиони луѓе и донесе уништување на економиите на сите тогашни индустријализирани земји, со исклучок на Соединетите Држави, кои беа надвор од дометот на непријателски бомби и топови.
Идеите на фашизмот, што доведоа до тој колосален конфликт, беа во целосна спротивност со принципите прогласени во Декларацијата за независност од 13-те поранешни британски колонии во Северна Америка на 4 јули 1776 година. Во неа буквално се наведувало: „Сметаме дека овие вистини се саморазбирливи, дека сите луѓе се создадени еднакви, дека нивниот Творец ги обдарил со одредени неотуѓиви права, дека меѓу нив се животот, слободата и потрагата по среќа. Дека секогаш кога некоја форма на владеење ќе стане деструктивна по овие цели, право е на народот е да ја промени или укине и да воспостави ново владеење, поставувајќи ги нејзините темели врз такви принципи и организирајќи ги своите овластувања во форма за која мислат дека најдобро ќе ги обезбеди нивната безбедност и среќа.“
Француската декларација за правата на човекот, по Револуцијата од 1789 година, отишла уште подалеку на оваа тема, прогласувајќи: „Кога владата ги крши правата на народот, бунтот е за народот и за секој дел од народот најсвето право и најнеопходна должност“.
Фашистичките идеи се судрија директно и со принципите загарантирани во Повелбата на Обединетите нации по гигантската битка во Втората светска војна, која го прогласи почитувањето на правото на народите на суверенитет и независност како суштински прерогатив на светскиот политички поредок.
Всушност, правата на народите никогаш не биле почитувани низ кратката позната историја на човештвото, полна со освојувачки војни, империи и најразлични облици на грабеж и експлоатација на човечки суштества од страна на други. Меѓутоа, во тој момент од историскиот развој, и покрај реалноста дека победничките сили наметнале светски политички поредок со сè поиритирачки привилегии за мала група најмоќни држави, многу нации, институции и поединци се надевале дека започнува нова и ветувачка ера за човештвото. Повеќе од сто нации или групи нации, вклучувајќи групи луѓе кои сè уште не стекнале национално чувство, добиле формално признание како независни држави. Тоа било исклучително погодно време за илузии и измами.
Големата група земји што формално добија статус на независни држави беше составена, во најголем дел, од поранешни колонии, доминиони, протекторати и други облици на потчинување и контрола наметнати со векови од најмоќните сили. Нивната зависност од поранешните метрополи беше речиси потполна; нивната борба да постигнат поголем суверенитет и да дејствуваат соодветно на тоа беше тешка и честопати херојска. Ова се гледа преку ужасното малтретирање со кое се соочуваат за да ги поддржат американските проекти во Женева, или, во крајна линија, да се воздржат од гласање против нив. Однесувањето на овие држави во Генералното собрание на Обединетите нации е восхитувачко, што е изразено во растечката и сега речиси едногласна поддршка за Куба против блокадата.
Најлошо од сè е што значителен број од оние земји што наводно биле независни пред тој конфликт не биле свесни колку малку независност всушност имале, а Куба беше една од нив. Речиси сите латиноамерикански земји беа на таа тажна листа, како што ќе се покаже јасно. Штом нашиот херојски народ постигна вистинска и целосна независност, речиси сите нивни владејачки елити се придружија на Соединетите Држави за да ја уништат Револуцијата и да ги спречат политичките и општествените придобивки што брзо ги постигнувавме.
Од 1959 година започнаа нападите, користејќи ги сите економски и политички средства, вклучувајќи насилство, тероризам и закана од масовна употреба на воена сила од Соединетите Држави.
Она што се случи со Куба помогна да се покаже колку илузии и измами имало во елегантните текстови за принципите и правата прогласени од Обединетите нации. Силата, а не правата, како што тоа било случај низ милениумите, продолжија да бидат основен факт во животот на човештвото. Сè што се случило досега, почнувајќи од најраните историски елементи што ни се достапни, е резултат на природна и спонтана, трома и хаотична еволуција на човечкото општество. Никој не може да биде обвинет за различните политички, економски и општествени системи што доаѓале еден по друг во текот на пет илјади години.
Различните цивилизации што се појавиле во најоддалечените региони на светот – Кина, Индија, Блискиот Исток, Медитеранот, Централна и Јужна Америка – очигледно, во поголема или помала мера, си биле непознати една на друга; тие биле независни, иако во многу аспекти покажале извонреден напредок во своето знаење. Некои од нив се неверојатни, како што е на пример таканаречената грчка цивилизација: нејзината уметност, нејзината филозофија, нејзината литература, нејзиното познавање на историјата, физиката, математиката, астрономијата и други области.
Расте нашето знаење за Маите и другите цивилизации пред Инките, покажувајќи дека човечките суштества, дури и одделени со десетици илјади години во времето и десетици илјади километри во просторот, веќе биле креативни и способни за извонредни дела. Но, во сите цивилизации што ни претходеле, како и во сегашната, во еден или друг облик, постоеле и постојат империи, освојувачки војни, облици на ропство и феудализам, богати и сиромашни, доминантни и привилегирани општествени класи и експлоатирани, маргинализирани и исклучени класи. Да се игнорира ова би било екстремно незнаење.
Мора да се согласам со Маркс кога ја истакнал идејата дека дури кога на Земјата ќе постои вистински рационален, праведен и рамноправен општествен систем, човештвото ќе ја остави праисторијата зад себе.
Ако целиот развој на човечкото општество бил неизбежно хаотичен, несреден, непредвидлив и крајно суров и неправеден, борбата да се создаде друг, вистински рационален свет, достоен за интелигенцијата на нашиот вид, во овој момент од неговата историја, кој во никој случај не наликува на која било друга претходна фаза на човештвото, претставува нешто што не било можно, па дури ни замисливо под други околности: обид на човечките суштества за прв пат да ја испланираат сопствената судбина.
Сонувањето за невозможни работи се нарекува утопија; стремежот кон цели што не само што се остварливи, туку се неопходни за опстанокот на видот се нарекува реализам.
Би било погрешно да се претпостави дека таквата цел се темели едноставно на идеолошки мотиви. Станува збор за нешто што оди подалеку од благородните и оправдани чувства за правда и длабоките желби сите човечки суштества да постигнат достоинствен и слободен живот; станува збор за опстанок на видот.
Големата разлика помеѓу грчката ера и денешното време не е во интелектуалниот капацитет на нашиот вид; туку во експоненцијалниот и навидум бесконечен напредок на научниот и технолошкиот развој што се случи во последните 150 години, што целосно го надминува оскудниот и смешен политички капацитет што се покажува околу соочувањето со ризикот од исчезнување како вид, а што навистина се заканува.
Пред помалку од 60 години, кога над Хирошима експлодираше првата нуклеарна направа, еквивалентна на 20.000 тони ТНТ, стана јасно дека технологијата создала средство чиј развој може да стави крај на човечкиот живот на планетата. Оттогаш, развојот на ново, дури стотици пати помоќно, разновидно и прецизно оружје и системи од ваков вид не запре ниту на еден ден. Денес, ги има десетици илјади; само мал број се укинати преку измамнички и ограничени договори.
Мала група земји што го монополизираат таквото оружје тврдат дека имаат ексклузивно право да го произведуваат и подобруваат. Противречностите и интересите на нејзините членки се менуваат, а човештвото се развива под систем на нуклеарно оружје што го загрозува неговото постоење. Некој би можел да каже нешто слично на она што персискиот император го извикал кога се приближувал со огромна војска кон 300-те Спартанци што го бранеле превојот Термопили: „Нашите нуклеарни проектили ќе го затемнат Сонцето“.
Животот на милијарди човечки суштества што ја населуваат оваа планета зависи од мислите, верувањата и одлуките на неколку луѓе. Најлошото е што оние што поседуваат таква неверојатна моќ немаат психијатри. Не можеме да се откажеме. Имаме право да осудуваме, да вршиме притисок и да бараме промена и крај на оваа необична и апсурдна ситуација, која сите нè претвора во заложници. Никој никогаш не треба да поседува такви моќи, инаку никој на светот повеќе нема да може да зборува за цивилизација.
На ова се придодава уште еден смртоносен проблем: само пред 40 години, некои луѓе почнаа да изразуваат загриженост за она што стана познато како животна средина, бидејќи варварската цивилизација ги уништуваше природните услови за живот. За прв пат, ова исклучително чувствително прашање беше ставено на преден план. Многумина за нив мислеа дека се премногу алармантни и дека претеруваат, неомалтузијанство во стилот на минатите векови. Всушност, тие беа добро информирани и интелигентни луѓе што се зафатија со задачата за подигање на јавната свест за ова прашање, понекогаш со грижа дека е предоцна да се преземат соодветни мерки. Оние кои, поради нивните високи политички одговорности, требаше да изразат најголема загриженост, не покажаа ништо друго освен незнаење и презир.
Поминаа повеќе од десет години од Самитот во Рио де Жанеиро свикан од Обединетите нации, а и покрај вообичаеното намножување на говори, заклетви и ветувања, многу малку е направено. Сепак, свеста за смртната опасност расте. Мора да расте и ќе расте борбата. Нема алтернатива.
Неодамна, во Хавана се одржа состанок во врска со опустинувањето и промените на климата, исто така свикан од Обединетите нации, а што претставува значаен напор кон информирањето, подигањето на свеста и повикувањето за акција.
Во Рио де Жанеиро, бев сведок на вознемиреноста и стравот на оние што ги претставуваат малите пацифички острови и други земји на кои им се заканува ризикот делумно или целосно да бидат потопени од вода поради промената на климата. Тажно е. Првите што страдаат од последиците од штетите врз животната средина се сиромашните. Тие не поседуваат автомобили, клима уреди, па дури ни мебел, ако воопшто имаат домови. Тие се најдиректно погодени од огромните емисии на јаглерод диоксид што предизвикуваат затоплување на атмосферата и штетните ефекти на ултравиолетовите зраци што продираат низ оштетениот филтер на озонската обвивка. Кога ќе се разболат, добро е познато дека нема за нив и нивните семејства болници, лекари или лекови.
Трет проблем: според најконзервативните проценки, на светското население му биле потребни не помалку од 50.000 години за да достигне една милијарда. Ова се случило околу 1800 година, на почетокот на 19 век. Достигнало две милијарди 130 години подоцна, во 1930 година, во 20 век. Достигнало три милијарди во 1960 година, триесет години подоцна; четири милијарди во 1974 година, четиринаесет години подоцна; пет милијарди во 1987 година, тринаесет години подоцна; шест милијарди во 1999 година, само дванаесет години подоцна. Денес изнесува 6,374 милијарди.
Навистина е зачудувачки што за само 204 години, светското население се зголемило за 6,4 пати од бројката од една милијарда достигната во 1800 година, по не помалку од 50.000 години, пресметано релативно произволно и конзервативно за да се обезбеди почетна точка што ќе треба да се разгледа дополнително. Можеа да бидат уште многу години, ако се ограничиме само на времето потребно за да се достигне сегашниот капацитет.
Со која брзина расте во моментов?
999: население, 6,002 милијарди; раст, 77 милиони.
2000 година: население, 6,079 милијарди; раст, 75 милиони.
2001: население, 6,154 милијарди; раст, 74 милиони.
2002: население, 6,228 милијарди; раст, 72 милиони.
2003: население, 6,3 милијарди; раст, 74 милиони.
2004: проценето население: 6,374 милијарди; раст: 74 милиони.
Колку ќе порасне светската популација до 2050 година?
Најниските проценки тврдат дека ќе биде 7,409 милијарди; највисоките проценки сугерираат 10,633 милијарди. Според многу експерти, бројката ќе биде околу 9 милијарди жители. Големата тревога предизвикана од оваа колосална експлозија на населението, заедно со забрзаното влошување на природните услови неопходни за опстанок на видот, предизвика вистинска загриженост во многу земји, бидејќи речиси сто проценти од гореспоменатиот раст ќе се случи во земјите од Третиот свет.
Со оглед на сè поголемото влошување и намалување на земјишните и водните ресурси, гладот што се случува во многу земји, рамнодушноста и расипништвото на потрошувачките општества и образовните и здравствените проблеми на светското население, доколку останат нерешени, може да се замисли човечко општество во кое неговите членови меѓу себе ќе се изедат.
Би било добро да ги прашаме олимписките шампиони за човекови права во западниот свет дали некогаш поминале барем една минута размислувајќи за овие реалности, кои во голема мера се последица на економскиот и општествен систем; што мислат тие за системот кој, наместо да ги едуцира масите како суштинско прашање за напредокот со поддршка на науката, технологијата и културата во потрага по одржливи и итни решенија, троши трилион долари секоја година на отуѓувачка и конзумеристичка пропаганда. Со она што се троши само за една од тие години за да се сее овој исклучителен отров, сите неписмени и полуписмени луѓе во светот би можеле да бидат образовани и воспитани до деветто одделение за помалку од десет години, а ниедно сиромашно дете не би останало без образование. Без образование и други социјални услуги, криминалот и употребата на дрога никогаш не можат да се намалат, а камоли да се искоренат. Го потврдуваме ова од Куба, земјата блокирана 45 години, обвинета и осудена многупати во Женева од САД и нивните безусловни сојузници, дека таа е на прагот да постигне здравствени, образовни и културен развој со ниво на квалитет за кои развиениот и богат Запад никогаш не сонувал, а уште повеќе, апсолутно бесплатни за сите граѓани без исклучок.
Неолибералната глобализација наметната врз светот, создадена за понатамошен грабеж на природните ресурси на планетата, ги доведе повеќето земји од Третиот свет, а особено оние во Латинска Америка, следејќи го судбоносниот „Вашингтонски консензус“, до очајна и неодржлива ситуација.
Првиот плод на оваа катастрофална политика беше „изгубената деценија“ на 1980-тите, кога растот на регионот беше ограничен на 1 процент; тој се искачи на 2,7 проценти помеѓу 1990 и 1998 година, далеку под лажните надежи и итните потреби, само за да падне повторно на 1 процент помеѓу 1998 и 2004 година.
Надворешниот долг, кој во 1985 година, годината на предавничкиот „консензус“, изнесуваше 300 милијарди долари, сега изнесува повеќе од 750 милијарди долари.
Приватизациите отуѓија стотици милијарди долари национални добра што беа создадени во текот на многу години, кои исчезнаа со истата брзина со која капиталот избега од овие земји во Соединетите Држави и Европа.
Невработеноста достигна рекордни нивоа. Од секои 100 нови работни места, 82 припаѓаат на таканаречениот „неформален сектор“, кој вклучува долг список на оние кои заработуваат за живот на кој било начин без никаква социјална или правна заштита.
Сиромаштијата, особено екстремната сиромаштија, алармантно се зголеми за 12,8 проценти, опфаќајќи 44 проценти од населението. Развојот стагнира, а социјалните услуги сè повеќе се влошуваат. Кај вториве, кои првенствено вклучуваат образование и здравствени услуги, неолибералната глобализација, како што се очекуваше, предизвика вистинска катастрофа.
Ако на ова ги додадеме старите и новите облици на грабеж, како што се нееднаквата размена, непрекинатото и присилено бегство на капиталот, одливот на мозоци, протекционизмот, субвенциите и регулативите на СТО, никој не треба да биде изненаден од кризите и настаните што се случуваат во Јужна Америка.
Латинска Америка беше регионот во светот каде што неолибералната глобализација беше применета со најголема строгост и ригидност. Сега се соочува со предизвикот на FTAA [Слободната трговска област на Америките], кој ќе ги уништи националните индустрии и ќе ги претвори Меркосур и Андскиот пакт во додатоци на северноамериканската економија: конечен напад врз економскиот развој, единството и независноста на латиноамериканските народи.
Но, ако се случи овој обид за анексија, таквиот економски поредок ќе биде неодржлив и за народите од Латинска Америка и за народот на Соединетите Држави, чии работни места се загрозени од изобилието евтина работна сила регрутирана во претпријатијата во слободните економски зони од редот на оние чија сиромаштија, образовна катастрофа и невработеност им попречиле да стекнат соодветни вештини. Евтината, неквалификувана работна сила е нешто што латиноамериканските олигарси можат да го понудат на големо.
Синтезата на она што го кажав го изразува длабокото убедување дека нашиот вид, а со него и секој од нашите народи, се наоѓа во одлучувачки момент од својата историја: или промена на текот на настаните, или нема да може да преживее. Не постои друга планета на која можеме да се преселиме. На Марс нема атмосфера, ниту воздух, ниту вода. Ниту пак постои транспортна линија за масовна миграција таму. Или ќе ја спасиме онаа што ја имаме, или ќе треба да поминат многу милиони години пред да се појави друг интелигентен вид што може одново да ја започне авантурата што ја доживеал нашиот. Папата Јован Павле II веќе објасни дека теоријата на еволуцијата не е непомирлива со доктрината за создавањето.
Мора да ги привршам моите забелешки. Не е мала количината на работа пред нас во 2004 година.
Сакам да им честитам на нашите луѓе за сè што постигнаа во текот на годините, за нивниот херојство, нивниот патриотизам, нивниот борбен дух, нивната лојалност и нивниот револуционерен жар.
На оваа 45-годишнина, особено им честитам на оние што беа во можност да исполнат славни интернационалистички мисии, олицетворени денес со примерното однесување на Петте херои, затвореници на Империјата, кои со импресивно достоинство се соочија со неправедните, одмаздољубиви и сурови постапки на непријателите на нивната татковина и нивниот народ, и со петнаесетте илјади лекари кои, обилно жртвувајќи се, храбро соочувајќи се со ризици и опасности, ги исполнија своите интернационалистички должности насекаде во повеќе од 64 земји, човечки подвиг што Соединетите Држави и Европа никогаш не можеа да го постигнат поради недостаток на човечки капитал за да покажат кои човекови права навистина ги бранат.
Никој нема да може да ја попречи солидарноста на нашиот народ и храброста на неговите деца со закани или напади врз нашите лекари, наставници, спортски инструктори или кои било други соработници, бидејќи многумина се подготвени да ја имаат честа да ги заземат местата на оние кои дури би можеле да ги изгубат своите животи, како жртви на терористички акции охрабрени и промовирани од екстремистички функционери на владата на Соединетите Држави.
Им честитам на сите оние што се борат, на оние што никогаш не се откажуваат пред тешкотиите; на оние што веруваат во човечката способност да создава, сее и негува вредности и идеи; на оние што веруваат во човештвото; на сите оние што ја делат прекрасната убеденост дека подобар свет е можен!
Ќе се бориме рамо до рамо со нив и ќе победиме!
Забелешка на преведувачот
[1] Насловот е додаден од уредниците на „Социјалист вјупоинт“.